Gümrük, bir ülkenin giriş ve çıkışında ticari hareketlerin denetim ve gözetiminin yapıldığı yer olarak tanımlanır. Diğer bir tanımla da yurt dışına gidiş veya yurt dışından dönüş sırasında gümrük işlemlerinin yapıldığı yerdir.
Her ülkede dış ticaret bir kurallar zinciri ile denetlenmekte ve yönlendirilmektedir. Devletin dış ticaret üzerindeki bu denetiminin ana amacı vergi almak değildir.
Dış ticaret üzerindeki denetimin amacı, ülke ekonomisini geliştirmek ve yönlendirmektir. Gümrüklerde alınan vergiler bu ana amaç uygulanırken elde edilen bir yan ürün olarak değerlendirilebilir. Ekonomik kararlar dışında, ülkede yaşayanların, canlı hayvanların ve bitkilerinin sağlıklarının korunması, iç ve dış güvenliğin sağlanması, dış politika, tarihi eserlerin yurt dışına kaçırılmasının önlenmesi ve Türk ihraç ürünlerinin Türk mallarına yurt dışında güveni sarsmamasını amaçlayan kararlar dış ticareti yönlendirmek gibi düzenlemeler devlet tarafından yapılmaktadır.
Gümrük idaresi, gümrük mevzuatında belirtilen işlemlerin kısmen veya tamamen yerine getirildiği merkez veya taşra teşkilatındaki hiyerarşi yönetim birimlerinin tamamıdır.
Gümrük Müsteşarlığı, dış ticaretimizle ilgili mevzuatın uygulayıcısı konumunda bir kuruluş olarak yerini almaktadır. Ülkeye giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına/yolcuya uygulanmak üzere gümrük, dış ticaret ve sair mevzuatla belirlenmiş bulunan kuralların uygulanmasını sağlamak/gözetmek, görevini yerine getiren kurumdur.
02.07.1993 günlü 485 sayılı “Gümrük Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile Gümrükler, Maliye Bakanlığı’ndan ayrılarak, Başbakanlığa bağlanmıştır.
1.1. Gümrük Müsteşarlığının Organizasyon Yapısı
Merkez ve taşra teşkilatı olarak iki kısımdan oluşur.
- Merkez Teşkilatı:
- Ana Hizmet Birimleri:
- Gümrükler Genel Müdürlüğü
- Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü
- Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğü
- Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
- Danışma ve Denetim Birimleri:
- Teftiş Kurulu Başkanlığı
- Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı
- Hukuk Müşavirliği
- Müsteşarlık Müşavirleri
Yardımcı Birimler:
- Personel Dairesi Başkanlığı
- Eğitim Dairesi Başkanlığı
- İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı
- Muhabere ve Elektronik Dairesi Başkanlığı
- Savunma Uzmanlığı
18 Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüğü ile bunlara bağlı 126 adet Gümrük Müdürlüğü ve Gümrük Muhafaza Müdürlükleri ve bunlara bağlı Gümrük Muhafaza Bölge ve Kısım Amirliğinden oluşmaktadır.
1.1.1. Gümrükler Genel Müdürlüğünün Görevleri
Gümrükler Genel Müdürlüğünün bazı görevleri şunlardır:
